ΥΠΟΓΕΙΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΑΔΡΑΝΩΝ ΥΛΙΚΩΝ
Χαράλαμπος Ι. Ευφραιμίδης, Ομότιμος Καθηγητής Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Τα υπαίθρια λατομεία για την παραγωγή αδρανών υλικών, οδηγούν αναπόφευκτα σε αμετάκλητες καταστροφές του περιβάλλοντος, που είναι η κρανιοποίηση και η εξαφάνιση ολόκληρων βουνοπλαγιών και περιοχών με ιδιαίτερα φυσικά χαρακτηριστικά, και σε πολλές περιπτώσεις η καταστροφή της φυτικής και ζωικής πανίδας, όπως καταφύγια θηραμάτων, και ακόμη σημαντικού εθνικού πλούτου. Δεν αγνοείται το γεγονός, ότι τα υπαίθρια λατομεία έχουν συμβάλει αποφασιστικά στην πρόοδο των κατασκευα¬στικών δραστηριοτήτων της χώρας. Ασφαλώς υπάρχουν επιχειρήματα υπέρ και κατά των υπαίθριων και υπόγειων ορυχείων, τα οποία διαφοροποιούνται ανάλογα με τη θέση του λατομείου, όταν αυτό βρίσκεται μέσα ή κοντά σε «ευαίσθητες» περιοχές. Υπέρ των υπαίθριων ορυχείων συνηγορεί το χαμη¬λότερο άμεσος κόστος παραγωγής, όταν δεν συνυπολογίζεται το κόστος της αποκατάστασης της επιφάνειας στην αρχική μορφή, με βελτιωμένες επεμβάσεις σύμφωνα με τις αναληφθείσες υποχρεώσεις των επιχειρήσεων για εφαρμογή προγράμματος «ανάρρωσης». Οπωσδήποτε οι επιπτώσεις στο περιβάλλον και οι καταστροφές είναι τεράστιες και μόνιμες. Ακόμη περισσότερο μετράνε οι ανυπολόγιστες έμμεσες οικονομικές ζημιές από τις επιπτώσεις στην τουριστική βιομηχανία από την αλόγιστη και μη αναστρέψιμη υπαίθρια όρυξη, αφού με τα σύγχρονα μηχανικά μέσα οι επεκτάσεις των υπαίθριων ορυχείων είναι πολύ έντονη και οι περιοχές που τραυματίζονται είναι απίθανο αν στο μέλλον θα είναι κατάλληλες για να προσελκύσουν επισκέπτες. Η εισήγηση που ακολουθεί έχει στόχο την εγρήγορση των ασχολουμένων με την παραγωγή αδρανών υλικών στην επερχόμενη ανάγκη μετάβασης στην υπόγεια εκμετάλλευση, που ίσως στο μέλλον θα αποτελέσει τη μόνη λύση (εικόνα 1).
Εικόνα 1. Υπαίθρια λατομεία στην περιοχή της Αττικής
1. Η ΑΝΑΓΚΗ ΤΗΣ ΥΠΟΓΕΙΑΣ ΟΡΥΞΗΣ
Με αυξανόμενο ρυθμό σε πολλές περιοχές η παραγωγή αδρανών υλικών κινείται προς την υπόγεια εκμετάλλευση. Σε εκδηλώσεις και συνέδρια του εξωτερικού για τα αδρανή υλικά ακούγεται το σύνθημα «Underground Quarrying — The Aggregate Source of the Future». Οπωσδήποτε η ιδέα της υπόγειας εγκατάστασης, ή γενικά της εκμετάλλευσης κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, τρομάζει και χωρίς αμφιβολία είναι δύσκολη εργασία. Υπάρχουν πολλά προβλήματα, τα οποία πρέπει να επιλυθούν, όπως είναι η επιλογή της θέσης και της μεθόδου όρυξης, η έρευνα της αγοράς, η διαθεσιμότητα των μέσων παραγωγής (ανθρώπων, μηχανημάτων, υλικών) και η κερδοφορία της επιχείρησης.
Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι η απόφαση για υπόγεια όρυξη θα γίνει ευχάριστα αποδεκτή από την κοινωνία, αφού αυτή συνδέεται με την προστασία της υγείας των κατοίκων και του περιβάλλοντος, τη μείωση της ρύπανσης της ατμόσφαιρας από σκόνη και θορύβους, και από άλλες δυσάρεστες επιπτώσεις.
Τα υπόγεια λατομεία είναι γνωστά από την αρχαιότητα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα γνωστά λατομεία των Συρακουσών στη Νότια Ιταλία το 415 π.Χ. με τον εξαιρετικής ποιότητας ασβεστόλιθο, με τον οποίο οικοδομήθηκαν τα μνημειώδη ιστορικά μέγαρα της εποχής, και των τεράστιων υπόγειων χώρων που δημιούργησε η συστηματική όρυξη, στα οποία εργαζόντουσαν ως σκλάβοι 7000 Αθηναίοι, μετά το οικτρό τέλος της εκστρατείας τους (Πελοποννησιακός πόλεμος).
Οπωσδήποτε η επιφανειακή όρυξη προτιμάται, λόγω κυρίως του χαμηλότερου κόστους εκμετάλλευσης σε σύγκριση με την υπόγεια. Το χαμηλό κόστος ενισχύεται από γεωλογικά και τεχνικά κίνητρα, τα οποία είναι από τη μια μεριά η σχετική διαθεσιμότητα των επιφανειακών αποθεμάτων, και από την άλλη η εξέλιξη της τεχνολογίας, η οποία συνήθως μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο στους υπαίθριους χώρους. Αλλά σήμερα το συνολικό κόστος των λατομικών δραστηριοτήτων πρέπει να επανεκτιμηθεί, γιατί κατά τα τελευταία χρόνια επιβάλλονται με έντονα αυξανόμενο ρυθμό νέοι και συχνά σκόπιμοι περιορισμοί. Η συνέπεια αυτών των περιβαντολογικών και τεχνικών περιορισμών θα είναι η αύξηση των πιέσεων για τη μείωση των υπαίθριων ορυχείων και την προώθηση της υπόγειας εκμετάλλευσης. Ο αριθμός των υπόγειων ορυχείων σκληρών πετρωμάτων ανά τον κόσμο είναι ακόμη πολύ μικρός. Μία αιτία πρέπει να αναζητηθεί στη βελτίωση της τεχνολογίας που εφαρμόζεται για τα υπαίθρια ορυχεία. Στα ασθενή πετρώματα μπορεί να χρησιμοποιηθούν αλυσοπρίονα και διαμαντοκόφτες με σύρμα (diamond wire saw, χαλύβδινο σύρμα διαποτισμένο με διαμαντόσκονη η με χαλύβδινες χάντρες), αλλά με περιορισμένη εφαρμογή σε υπόγειους χώρους, ενώ η μέθοδος της διάτρησης / ανατίναξης, η παραδοσιακή μέθοδος ορύξεως σκληρού πετρώματος, δεν είναι εύκολα εφαρμόσιμη σε περιορισμένους χώρους, στους οποίους συνήθως υπάρχει μόνο ένα ελεύθερο μέτωπο.